Karabük'ün Sismik Uyanışı: Sındırgı Depremi Sonrası Kentsel Dönüşümde Kritik Dönemeç

Balıkesir’in Sındırgı ilçesinde 10 Ağustos 2025 tarihinde yaşanan 6,1 büyüklüğündeki deprem, Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun hemen yanı başında konumlanan Karabük için güçlü bir ikaz niteliği taşıdı. Jeolojik konumu gereği Safranbolu, Eskipazar ve Yenice gibi ilçeleri birinci derece deprem bölgesi olarak kabul edilen Karabük’ün merkezindeki en büyük risk, 40-50 yıl öncesine ait eski betonarme yapı stoğunda gizlidir. Uzmanların genel deprem senaryoları, olası büyük bir sarsıntıda, yapıların düşük beton kalitesi, korozyon ve plansız eklemeler gibi yapısal zafiyetler nedeniyle yüzlerce can kaybı ve binlerce hasarlı konutun kaçınılmaz olabileceğini öngörmektedir. Bu eski yapı stoğunun, şehrin toplam konutlarının tahmini yüzde 20-30’luk önemli bir kısmını oluşturduğu varsayılmaktadır. Sındırgı depreminin yarattığı panik dalgası, Karabük sakinlerini harekete geçirerek, afet bilincini yükseltme ve kentsel dönüşümde proaktif adımlar atma fırsatını sunmuştur. Bu kritik eşikte, şehir, ulusal afet risk azaltma stratejileriyle uyumlu, gönüllü katılıma dayalı bir dönüşüm yol haritasını hızlandırmak zorundadır.

Karabük’ün depreme karşı direncini artırma çabalarının odak noktası, eski yapılaşmanın ve nüfus yoğunluğunun merkezi olan 100. Yıl Mahallesi olmuştur. Bu mahallede, Öğretmenler Sitesi ve Bilge Kent Sitesi sakinleri, risk bilinciyle inisiyatif alarak tüm şehre örnek olacak bir davranış sergilemiştir. Site sakinleri, binalarının depreme dayanıklılık raporlarını hazırlatarak kentsel dönüşüm için imza toplamış ve Karabük Belediyesi ile aktif görüşmeler başlatarak dönüşüm sürecinin fitilini ateşlemiştir. Bu girişim, sadece kendi güvenliklerini sağlama çabası olmanın ötesinde, tüm şehir için tehlike karşısında "önceden önlem alma" kültürünün somut bir modeli haline gelmiştir. Karabük Belediyesi’nin bu proaktif taleplere olumlu yanıt vermesi ve 2025 yılı içinde sağlık ocağı gibi somut yatırımlarla dönüşüm sürecine başlaması, sürecin hızlanacağına dair umutları artırmıştır. Yerel yönetimlerin stratejik planlarına göre, 100. Yıl Mahallesi’ndeki bu süreçle birlikte yaklaşık 1.000 civarında bağımsız birimin riskli olarak tespit edildiği ve yıkım/yeniden yapılandırma çalışmalarının devam ettiği tahmin edilmektedir. Bu gönüllü katılım modeli, Soğuksu ve Safranbolu gibi diğer riskli bölgelere yayılmak üzere tasarlanmıştır.

Şehrin yapısal risk boyutunu akademik ve teknik verilerle destekleyen Karabük Üniversitesi (KBÜ) Mühendislik Fakültesi akademisyenleri, kentsel dönüşümün aciliyetini vurgulayan teknik raporlar yayınlamıştır. KBÜ’lü uzmanların 2024’te hazırladığı çalışmalar, eski yapı stoğunun tahmini yüzde 50 ila 60’lık önemli bir kısmının güçlendirme ihtiyacı duyduğunu belirtmekte ve aksi takdirde olası bir depremde yüksek can kaybı riski taşıdığını ifade etmektedir. Üniversite, bu süreçte sadece uyarılarla kalmamış, "Depreme Dayanıklı Profiller" gibi yenilikçi malzemeler üzerine TÜBİTAK destekli projeler yürütmüş ve halka yönelik ücretsiz danışmanlık hizmetleri sunmuştur. Bu akademik destek, tahribatsız analiz yöntemleriyle yapıların performansını modelleyerek, güçlendirme stratejileri için bilimsel bir zemin oluşturmuştur. Karabük'ün depreme hazırlanma süreci, 2021’de hazırlanıp 2024’te güncellenen İl Afet Risk Azaltma Planı (İRAP) ile stratejik bir çerçeveye oturtulmuştur. İRAP, kentsel dönüşümü "önleyici risk azaltma" aracı olarak konumlandırmakta ve riskli yapıların tahmini yüzde 40-50’sinin 2025-2030 döneminde dönüştürülmesini resmi hedef olarak belirlemektedir. Bu stratejik plan, zemin etütlerinin güncellenmesi, yapı denetiminin sıkılaştırılması ve AFAD verileri ışığında acil durum planlarının her binada zorunlu hale getirilmesi gibi onlarca eylem maddesiyle desteklenmektedir.

Riskli yapıların yenilenmesini ve güçlendirilmesini hızlandırmak amacıyla, ulusal ve yerel düzeyde ekonomik teşvikler artırılmıştır. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın 2024’te güncellenen ve 2025’te artırılan programları kapsamında, Karabük’teki riskli binalar için cazip destekler sunulmaktadır. "Yarısı Bizden" kampanyası ile riskli konutlar için 875.000 TL’ye kadar hibe ve aynı miktarda faizsiz kredi (2 yıl geri ödemesiz, 10 yıl vade) imkanı sunulmaktadır. Güçlendirmeyi tercih eden mülk sahipleri için ise 1.250.000 TL’ye kadar bina güçlendirme kredisi, düşük faizli desteklerle sağlanmaktadır. Yerel düzeyde Karabük Belediyesi, yüzde 15-20 civarında ek yerel katkı sağlayarak ulusal destekleri tamamlamayı planlamaktadır. 2025 yılı için kentsel dönüşüm odaklı bütçenin yüzlerce milyon TL’yi aşması beklenmekte olup, bu kaynakların öncelikli olarak 100. Yıl Mahallesi gibi pilot alanlarda kullanılması hedeflenmektedir. Bu finansal araçlar, başvuru süreçlerinin dijitalleştirilmesi ve erken başvuru teşvikleriyle birlikte, eski yapı sahiplerini motive etmede kilit bir rol oynamaktadır.

Sonuç olarak, Sındırgı depremi Karabük için eyleme geçilmesi gereken bir uyarı niteliği taşımaktadır. Bilge Kent ve Öğretmenler Sitesi’nin öncülüğünü yaptığı gönüllü dönüşüm hareketi, Karabük’ün geleceğini güvence altına alacak en kritik adımdır. İRAP hedefleri, KBÜ’nün teknik rehberliği ve artırılan finansal teşvikler, şehrin elindeki en güçlü araçlardır. Karabük’ün deprem direncini 2030 hedeflerine ulaştırması için riskli yapı tespitlerinin hız kesmeden devam etmesi, teşviklerin mahalle bazında özelleştirilmesi ve halk eğitiminin kesintisiz sürdürülmesi elzemdir. Depremin yıkıcı etkisini azaltmanın tek yolu, bu kolektif iradeyi koruyarak, sağlam temeller ve tavizsiz uygulanacak kentsel dönüşümle daha dirençli bir şehir inşa etmekten geçmektedir. Karabük, bu süreçte risklerini fırsata dönüştürerek, ulusal afet yönetiminde bir model olma potansiyeline sahiptir.